Zupełnie nieświadoma tego, co zaraz zobaczę, podchodzę do ogromnych, ozdobnych drzwi. Podnoszę wzrok, by spojrzeć przez szybę i w tym momencie, mimo że stoję zupełnie sama pod obcą kamienicą wyrywa mi się głośne „o wow”!

Przechodzący obok mężczyzna z papierosem tylko spogląda na mnie z ukosa. 

Po chwili wchodzę do środka i dzieje się magia. Bogato zdobiony sufit w sieni, eleganckie, stuletnie posadzki (tu zachwyt w moim przypadku nikogo raczej nie dziwi), masywne, metalowe balustrady, oryginalna stolarka drzwiowa i zupełnie urocze sufity na półpiętrach. 

Ta kamienica wciąga. Jeden detal naprowadza tutaj na kolejny. Chce się wejść dalej, a wszystkie składają się na wspaniały klimat minionych czasów. Wyraźnie czuję go tutaj w powietrzu.

Wrocław | Przedmieście Świdnickie

 

- U nas tu nic nie ma. W sensie jakichś zabytków. Nie warto, o nie. 

Ledwo ucina zdanie stanowczą kropką, gdy słyszę skrzypienie starych drzwi. W progu staje pan o srebrnych włosach. Mąż. Wskazuję posadzkę pod jego stopami, jakby miała zapewnić mi bilet do środka.

- Brudno tylko, remont, pył lata i już się sama na to wkurzam. No ale jak pani bardzo chce, to wpuszczę.

Zdarza się, że mieszkańcy nawet najpiękniej wyposażonych kamienic wciąż powtarzają, że u nich „nic nie ma”. Jakby widzieli wybiórczo, a w miejscu tych wszystkich detali były czarne plamy. Nie ma starych kafli, posadzek we wzory jak z kalejdoskopu, sztukaterii wijących się po ścianach, kolorowych, trawionych szybek, rzeźbionych balustrad, czy misternych, metalowych elementów schodów, przez które w ładne dni przenikają promienie słońca.

Czy to siła przyzwyczajenia? Mijają te same detale po 30 lat, codziennie. Inna estetyka?  Tak naprawdę w kamienicy mieszkać nie chcieli i woleliby przytulny, nowoczesny blok. A może porównanie do całej ulicy czy kwartału, gdzie w każdej klatce coś jest, ale to takie normalne, a jednocześnie wszystko po równo zaniedbane?

Klucz zgrzyta w zamku i jestem po drugiej stronie. Przed Wami jedno z tych „nic”.

Wrocław | Przedmieście Oławskie

Są takie rzeczy, które nie dają spokoju. Strzęp informacji, który rozbudza wyobraźnię. Wyraz, który wystaje spod płatu złuszczonej farby. Nazwisko na starym chodniku, które prowadzi do warsztatu kamieniarza w pięknej, opuszczonej kamienicy.

Najlepiej jest, kiedy z takiego okruszka rozwija się cała historia.


Sufit

- Dlaczego pani robi zdjęcia?

Pyta mężczyzna który przed chwilą zbiegł w kapciach po schodach. Mówię, że dla siebie, jednak to nie wystarcza.

- Ale dlaczego pani je robi? - dopytuje z lekką presją.

Chwilę się waham. Po co przyszedł? Żeby mnie wygonić? Sprawdzić? Wyjaśniam, że tworzę kolekcję zdjęć kafli z klatek schodowych we Wrocławiu. Robię to prywatnie, nikt mnie nie przysyła. I chyba zdaję jego test, bo nagle zmienia ton.

- To proszę zobaczyć, tu nad głową jest takie coś - pokazuje na wystający z sufitu metalowy kołek - to miejsce po żyrandolu. Jakim? - zawiesza pytanie i zaraz odpowiada - Na gaz. Rzadkość. Może pani zrobić zdjęcie.

Rozgląda się, przechodzi w stronę drzwi i prezentuje dalej.

- Tutaj były piękne freski na suficie. Ale wie pani, koło dwutysięcznego roku był remont - robi szeroki łuk ręką - i wszystko zamalowali. Były tam amorki, kolorowe, trochę dziecinne. Ale ja je pamiętam z dzieciństwa. Mieszkam w tej kamienicy cały czas.

Pamięć go raczej nie myli. O freskach na ścianach wspominają konserwatorzy zabytków. Putta można spotkać na fasadach okolicznych kamienic. To częsty motyw.

Uwieczniam zamalowany sufit. Typowy dla tej okolicy. Przyglądam się mu. Na powierzchni farby widać już spękania. Co odsłoni farba gdy odpadnie?

"Ruter" z Drezna

Mężczyzna sprawia wrażenie zainteresowanego historią tego miejsca. Wymienia przedwojenną nazwę ulicy - Reuterstrasse. Mówi, że nie zachowało się żadne zdjęcie tej kamienicy sprzed wojny, sprawdził w Internecie.

- Ale w Dreźnie do dzisiaj żyje jej właściciel. Taki stary Niemiec a się trzyma! Nazywa się... Zaraz... Thomas to syn. A on jest Ruter Kronner, Kriner? Jakoś tak.

Rozmowa urywa się, kiedy z mieszkania na piętrze woła starsza kobieta.

- Kafelki są tylko dotąd, zawsze tak były - rzuca na zakończenie przez ramię, choć wcale nie pytałam.

Póki pamiętam, zapisuję tylko nazwisko przedwojennego właściciela w telefonie.

Poszukiwania

Wracam do domu i pierwsze co robię to szukam nazwiska Kronner w adresbuchu z 1935 roku. Sprawdzam też Kroenner, ale bezskutecznie. Nie pasuje. W międzyczasie weryfikuję niemieckie imiona. Nie ma wśród nich Rutera. Najbliżej jest Ritter. Ale po nim też nie ma śladu w książce z adresami. Może mam za stary egzemplarz, bo skoro szukana osoba żyje, musiała być dzieckiem, gdy opuszczała Breslau.

Żałuję, że nie zdążyłam dopytać skąd spotkany mężczyzna wie o przedwojennym właścicielu. Taki jest już urok spontanicznych rozmów. Czy znał Rittera i Thomasa? Domyślam się, że tak, skoro nie tylko wymienił ich nazwisko, ale też imię syna. Może kiedyś utrzymywali kontakt? Z Drezna nie jest daleko. Czy przyjechali po latach i zapukali do mieszkania mojego rozmówcy?

Przedwojennego zdjęcia kamienicy rzeczywiście nie ma na stronach z archiwalnymi fotografiami. Może znajdę je w archiwum budowlanym i poznamy resztę historii?

To miasto ma jeszcze sporo do opowiedzenia.

Wrocław | Ołbin

Różowe światło neonu pada na taflę stuletnich kafli. Lśnią, bo zostały właśnie odrestaurowane. Jeszcze niedawno ze ścian wystawały resztki metalowych prętów, dzisiaj stoją pod nimi kartony z napojami. Jak do tego doszło i co właściwie kafle mają wspólnego z agatem?

Z kaflami jest jak z agatem 

Agat to minerał, który z wierzchu wygląda jak przeciętny, brunatny kamień, a dopiero po dostaniu się do wnętrza takiej agatowej buły, pokazuje swoje wszystkie barwy. I kafle i agaty mija się czasem zupełnie nieświadomie. Można przechodzić obok niepozornych kamienic codziennie w drodze do pracy lub warzywniaka i nie mieć pojęcia, że w środku kryje się zupełnie inny świat. Cała Galaktyka Starych Dekoracji lub Ogród Ceramicznych Tajemnic, w którym akurat przysiadły pawie.

I to jest ok, bo nie każdemu musi od razu uciekać wzrok w kierunku uchylonych drzwi. A pewnie garstka czuje potrzebę się wślizgnięcia się przez nie do wnętrza. Mam oba te objawy (przyznaję, nasilają się z wiekiem ) i mimo wszystko tych kafli nie wytropiłam.

Sekretny wystrój

A byłam blisko. Baaardzo blisko. Na wyciągnięcie ręki. Dosłownie! Na dowód dodaję zdjęcie siebie (no hej ) we własnej osobie, stojącej w progu remontowanej wtedy kamienicy z bardzo udanego spaceru po Ołbinie w 2017 roku. Ale, że są w niej ukryte kafle, miałam dowiedzieć się dopiero za rok.

Kaflowy photowalk po Ołbinie Fot. Asia Witek

Dlaczego nie poznałaś się na nich od razu? - słusznie zapytacie.

Otóż były schowane znacznie bardziej niż reszta. Dokładnej to ostatnie 20, a może 30 lat spędziły pod panelami w sklepiku osiedlowym. Gdy wreszcie się pokazały, dostałam wiadomość od jednego z Was, że są. Ale zanim powierzchnia kafli odbiła ciepłe światło neonu musiało zdarzyć się coś nieoczywistego.

Co one tam robiły (tyle czasu)? 

Na początku poprzedniego stulecia w Breslau, dziś Wrocławiu, budowano osiedla takie jak Ołbin, Huby, czy Krzyki. Powstawały tam sklepy o nowym standardzie higienicznym i estetycznym. Głównie mięsne i piekarnie. Wyposażenie takiego sklepu nie było wcale tanie, ale czasem możliwe do wygrania w konkursie na najlepsze wyroby. (Jedno ze zwycięstw sprawiło, że w niewielkim Janowcu koło Gniezna do dziś możemy oglądać cały oryginalny wystrój przedwojennego sklepu mięsnego.)

Jeszcze w latach sześćdziesiątych korzystano z takich punktów zgodnie z pierwotnym przeznaczeniem, więc kafle się przydawały. Później, z nadejściem '90 dekady modne zrobiły się sklepy wielobranżowe, za to kafle – przestarzałe. Zamiast kuć ściany i robić bałagan łatwiej było przykryć je panelami. Albo też warstwą tynku jak w Szczecinie przy Pocztowej 19. No ale umówmy się, gdyby nie to, nie byłoby emocjonujących filmików ze zdrapywania zaprawy ze ściany, pod którą pojawiają się i wzory, landszafty i inne cuda. Zobaczcie koniecznie o tutaj (Monika, pozdrawiam serdecznie ).

Kafel i falafel

Po zdjęciu paneli pojawiła się niespodzianka, która jak się niedługo okazało, może opóźnić otwarcie.  Jednak historia ułożyła się na tyle dobrze, że gospodarz lokalu zainwestował swój czas, zasoby oraz cierpliwość w konserwację kafli. Remont przebiegał pod opieką konserwatora, który początkowo wymagał renowacji całości, ale w ramach kompromisu między ochroną zabytku oraz dostosowania go do nowej funkcji z finansami w tle, zgodził się na odnowienie jednej z trzech ścian. Materiał do uzupełnienia ubytków pozyskano częściowo z innej, podobno bardziej zniszczonej powierzchni (według najemcy w kaflach były dziury po miejscach mocowań haków i robionej po wojnie instalacji elektrycznej). 

Powstał tutaj lokal gastronomiczny z popularną kuchnią bliskowschodnią. Niewielki, dlatego tę restaurowaną ścianę w trakcie remontu przebito, żeby po połączeniu z sąsiednim pomieszczeniem było miejsce na stoliki dla gości. W wielu krajach, gdzie serwuje się dania tutaj podawane powszechnie występują ozdobne płytki na podłogach i ścianach. Idąc tym tropem, kafle, choć poniemieckie pasują do wystroju. Jak to we Wrocławiu bywa, stare łączy się z nowym w zaskakujące formy.

Ostatnio w temacie kafli coś naprawdę ruszyło. Możemy cieszyć się takimi realizacjami na klatek schodowych jak kafel #74 i kafel #75. A zapowiadają się kolejne. I kto by trzy lata temu pomyślał, że będziemy świadkami tak brawurowych renowacji jak ta przy Kilińskiego? 

Dobrze, że coraz częściej umiemy dostrzegać w niepozornych kamieniach agaty.

A skoro jesteśmy w temacie gastronomii, to na deser ten sam wzór w wersji żółtej z wrocławskich Hub:

kafel #27

Wrocław | Ołbin

"Chodź po chleb do tej samej piekarni" mówią ludzie od produktywności, bo rutyna oszczędza cenną energię na kreatywność. No to poszłam. Wiadomo, na Barlickiego, po najlepszy chlebek świata. Opłaciło się podwójnie. 

Przy Orzeszkowej, przez szybę widzę remont. Uszłam może dwa kroki, może trzy i wracam. To naprawdę remont kolejnej klatki schodowej na Ołbinie. A na ścianach granatowe kafle. (Bonus: gorseciki na podłodze, patrz niżej).

Widok opalanej olejnej jest jak miód na moje oczy. Farba powoli kurczy się, jej powierzchnia faluje i wraz z przybraniem formy suchego skwarka odpada od gnębionej powierzchni. Wystarczy ją lekko podważyć. Tym razem, w przeciwieństwie do kafli z Kilińskiego, spod olejnej na światło dzienne wyglądają sztukaterie. 

Pytam oczywiście o kafle. Korzystam, bo drzwi są uchylone, a w środku praca wre. Ledwo mnie słychać przez maseczkę. Poddenerwowany wykonawca mówi, że kończą i będą czyścić zakurzone kafle, ale jako pracę ekstra, dodatkowo.

Wracam z aparatem. Tym razem jest pusto. Niespodzianka: kafle są uzupełnione tam, gdzie jest pomarańczowa taśma. Nową płytkę widać dopiero pod kątem. Trzeba się przyjrzeć. Ma trochę inną fakturę.

Takich zaskoczeń więcej poproszę. Przyjmę wszystkie :)

Wrocław | Ołbin 

Ten sam wzór pojawia się praktyczne po sąsiedzku.

Są klatki schodowe, które przechodzą szybką, olśniewającą metamorfozę. W innych od czasu rozpoczęcia remontu przybywa tylko warstw kurzu. Ale istnieją miejsca, gdzie wielkie rzeczy robi się po cichu, z dnia na dzień przesuwając się o krok do celu. Gdzie gospodarze dbają o swój ogródek, bo trzeba. Plewią go systematycznie i doglądają każdego nowego pędu. A jednocześnie działają skromnie. Efekty zrobią hałas.

Ta część Wrocławia

W mieście historie układają się warstwami. Dziś jedną z najważniejszych ulic wrocławskiego Ołbina jest Nowowiejska. Dawniej  Neudorfgasse, droga do Nowej Wsi Polskiej. Obecnie łączy Plac Grunwaldzki z Nadodrzem i wraz z Wyszyńskiego tworzy główne osie osiedla. To właśnie w sercu Ołbina wznosiło się kiedyś wielkie opactwo świętego Wincentego rozebrane w obawie przed najazdem tureckim. Dzisiaj przychodzi się tutaj z książką, we dwójkę lub z psem, do parku Tołpy. Albo po szkole zachodzi na lody w knajpce "Maleńka" omijając ustawiony zupełnie niefortunnie pomnik Ludzi ze znakiem "P", Polaków żyjących i walczących w Breslau w czasie II wojny. To wiele tłumaczy w kwestii nazewnictwa pobliskiej ulicy Walecznych.

Mówi się, że to dobre miejsce do zamieszkania. Jest spokojnie i na tyle czysto, że mimo licznych podobieństw (przebiegu po łuku, podobnego czasu powstania i zdecydowanej większości kamienic w zabudowie), znajdującą się nieopodal Barlickiego można z powodzeniem wziąć za część innego miasta. Wszystko jest wystarczająco dobre. Toteż przechodząc tędy nie spodziewam się remontów.

Jest ciepłe popołudnie. Właśnie wchodzę do kamienicy mijając pracownika ekipy budowlanej stojącego na rusztowaniu. Podchodzę i...

Z resztą sami zobaczcie:

Zadbany ogródek

Idealnie zachowane kafle i wzór przy suficie. Ledwo zdążam się rozejrzeć, a już spotykam mieszkankę kamienicy. Na odległość pytam skąd pomysł na wnętrze i kto za tym stoi. Kładzie dłoń tuż pod obojczykiem i na moment opuszcza skromnie wzrok. Nie mogłam trafić lepiej. Rozmawiamy chwilę o remoncie i skąd na niego finanse. Ale wzrok zawieszam na ścianie, która po łuku schodzi w kierunku piwnicy. Jest na niej namalowany wzór z kafli. 

- Sąsiad wyciął szablon, razem malowaliśmy. Już dawno marzyłam o remoncie klatki schodowej. To nasze dzieło. Chcieliśmy zadbać o detale. Wzór przy suficie to też nasza inwencja. Wszystko... dobór farb. Tak to sobie wymyśliliśmy.

Nie pytam już o nic więcej. Podziwiam ich miejsce jak zadbany ogródek latem.

Post Scriptum

Tymczasem w klatce schodowej przy Kilińskiego pojawia się telewizja regionalna i powstaje materiał o metamorfozie kafli. A przy równoległej Nowowiejskiej odkłada się coraz większa szara warstwa na kobaltowych kaflach. 

Nieopodal znajduje (aktualizacja 2024: znajdował się) się prawdziwy Ołbiński Ogród Otwarty. Dostępny dla wszystkich Wrocławian ogródek działkowy, gdzie odbywają się wykłady i seanse filmów (obecnie w znacznej części zawieszone z wiadomych względów, mamy 2020 rok).

Wrocław | Ołbin

Pochodzenie wzoru: Miśnia